OBYWATELU, ZAPODAJCIE WASZĄ PROŚBĘ, czyli polszczyzna PRL

          Nic tak jak atrament nie plami języka. Pewnie zdziwisz się młody, że twoi rodzice, dziadkowie wcale nie mówili kryształowo czystą polszczyzną. Prześledźmy czasopisma z dawnych lat.   „I śmiech niekiedy może być nauką”, więc podaję parę perełek:

„Pokątnym sprzedawaniem wódki powinna wreszcie zająć się milicja”

„Pierwsze miejsce w tabeli zajmuje Legia, a depcze mu po piętach Górnik”

„Festiwal Młodzieży i Studentów”

„Należy głębiej pokopać w problemach sportowych (…) Podzielamy więc uczucie, że z piłką oraz w piłce jest źle”.

          Celowały w językowych zwyrodnieniach – jak zwykle –  urzędy.

„Opierając się o przepisy, zabezpieczyliśmy szkoły w opał  i zabezpieczyliśmy podręczniki”,

” Urząd Miasta w (…) wypowiada obywatelce umowę o pracę z dn. 1.04, z tym że stosunek służbowy z obywatelką nastąpi dn. 31.04″,

„W bieżącym miesiącu każdy rolnik będzie analizowany z wydajności mleka”,

„We wsi (..) powstał zespół wypalania cegły z mieszkańców”.

    Te językowe kwiatki wynotował J. Wróblewski w „Słowie Ludu”.

           Ażeby sprawozdania były kwiecistsze, urzędnicy dodawali ozdoby w postaci masła maślanego ( tautologii): ‚producenci chcą i pragną’,  ‚zakład wykonał plan mimo trudności i kłopotów’,  ‚wielka to i wybitna postać’,  ‚błahy i nieważny incydent’,  ‚aktywista i działacz’,  ‚błędna omyłka’.

         Sławne milicyjne sprawozdania aż roiły się od likwidowania wszystkiego, co się rusza: bimbrownie, mordownie, zgromadzenia, posiedzenia, gangi długowłosych. Milicjanci pisali sążniste elaboraty, a w nich spisywali „wiedzę uczonych w piśmie”:

„W czasie pochodu pierwszomajowego rzucał spojrzenia antypaństwowe”,

„Podejrzany zakopał poszlakę w ogródku”.

„Lokatorzy składali skargi, że wypija mleko z butelek przed drzwiami, które wypełnia moczem”.

„W lesie zastaliśmy drzewa”.

„Martwego odnaleziono w ciężkim stanie”.

„Był to pies marki wilczur”.

„Według widocznych śladów na śniegu, przestępca był w butach bez skarpetek”.

             Satyrycy mieli pole do popisu.

       Środki masowego przekazu stosowały skostniały szablon. W myśl tych utartych słów najwięcej było partyjnych „wierzących”: „wierzymy w ten etap”, „wierzymy, że nam się uda”, „wierzę, że się wygrzebiemy”. Inne powielane wyrazy i wyrażenia: instrumenty planowe, ważkie decyzje, mechanizmy gospodarki, naświetlanie sprawy, zmiany na szczeblach. Dowcipny Mleczko w „Przeglądzie Tygodniowym” ukazuje wymyślicieli nowych haseł. W końcu prezentują na transparencie z dumą nowo powstałe hasło:  „Proletariuszy wszystkich krajów uprasza się o łączenie”.

             Wielu Polaków stało w długich kolejkach za butami, a nie po buty. Także za cytrynami, za kawą, za meblami, mięsem i dobrem z kartki. Mąka, tłuszcze to także rarytasy. Niektórym pewnie w to trudno będzie kiedyś uwierzyć. Pytaliśmy  również na ile ta kiełbasa, kaszanka, ochłap mięsny.  Ano, na dwa dni – odpowiadał  sprzedawca. Poprawialiśmy się: po ile kg kiełbasy.  Jechaliśmy na Warszawę i na Kraków. Nosiliśmy siatki za uszy, a po rosole pływały oczy. Sklepy zamykaliśmy z powodu choroby, kioski były w zmniejszonym limicie godzinowym, samoobsługa w remoncie, wychodziliśmy z interesem do biura, a szewc nie był czynny w pewnych godzinach. Chore sklepy i nieczynny szewc na szczęście odszedł już do lamusa.

          Kto żyw wymyślał nowe słowa. Nowatorstwo językowe szczególnie widoczne było na  metkach.  Czytaliśmy:

namydlacz zarostowopieniący (mydło do golenia),

włosowiec męski (kapelusz),

kipochron (pokrywka),

garnitur stołowy (serwis do kawy),

skurzawka (ścierka),

 szalik naszyjny (szal),

 dołowiec (patelnia),

słodziarka kryta (cukiernica).

         Zęby same wychodzą na wierzch, gdy czytamy wygrawerowane ostrzeżenie w pociągu: „Wskakiwanie i wyskakiwanie grozi śmiercią oraz 500 zł mandatem”. To kto  po  śmierci płacił ten mandat? Szerokie grono pismaków „wzgłębiało ” węzłowe problemy, aby- skąd my to znamy – zapełnić ‚watą’ szpalty gazet. Krzyż pański z tym ciągłym  truciem ludzi. Za Chiny nie wiem o co chodziło w tym zdaniu: „Uznano za niezbędne dokonywanie przebudowy mechanizmu współpracy i socjalistycznej integracji  działalności RWPG z uwzględnieniem narodowych mechanizmów gospodarczych krajów członkowskich rady podejmowanych przez te kraje w dziedzinie usprawnienia tych mechanizmów” („Rzeczpospolita” Nr 242 z 1987 r. ). A miało „naświetlić sprawę”. Konia z rzędem temu, komu co naświetliło.

              Wartki potok słów zalewał protokoły z zebrań, po których jedyny ślad, jaki pozostawał, to wytarte łokcie, kolana i ubłocone odzienie, bo często nocny powrót z takich nasiadówek wcale nie był prosty na dwóch nogach. Pisano: „Źródłem naszych sukcesów jest wydajna praca”. Pamiętajmy jednak, że wówczas każdy otrzymywał stałe pobory, nawet ten, który się zwyczajnie obijał.

           Powszechne było podnoszenie wiedzy i ideologii:  „Tow. Karpiński winien na kolegium redakcyjnym naszej gazetki Pafawag sprawę powyższą omówić, aby w każdym numerze ukazywały się artykuły ukazujące kożyści, jakie osiąga zakład, jak i robotnik pracujący metodami radzieckimi”. (Pis. oryg.). „Wykonano już dwie tablice Brakoroby i Najlepsi, które zawieszone zostały na odlewni.” „Dyrekcja walczy z brakami materiałów w ten sposób, że wpaja się w ludzi o jakości produkcji, jak również obcina się premie”.

        B. Łagowski pisał, iż Polacy pogodzili się z wieloma absurdami, jak: osiedla bez dojazdu i sklepów, motoryzacja bez samochodów i części zamiennych, fabryki bez oczyszczalni, szpitale były bez łóżek, maszyny rolnicze z przydziału, czy papier toaletowy załatwiany po znajomości. Przywykliśmy do satysfakcji moralnej i międlenia z pustego w próżne. Jak widać, każda epoka ma coś za uszami i za językiem. Słuszna racja, czyli słuszna słuszność.

          Anegdotka z tamtych czasów. Jest mięso? Nie ma. Jest kiełbasa? Nie ma. Jest pasztetowa?  Nie ma. To co jest?  Otwarte do osiemnastej.