CZY WIESZ, ŻE ŻYJESZ W POSTMODERNIZMIE?

       Rankiem Anno Domini 2015 r. na cyfrowe bity postu wrzucam swoje przemyślenia na temat postmodernizmu, prądu literackiego dominującego we współczesnej literaturze z nadzieją, że być może nawet maturzystom przybliżę rozumienie terminu, który wcale łatwy do zrozumienia nie jest, choć wszyscy żyjemy w tym czasie.. Spróbuję w miarę przystępnie przedstawić główne zasady tego nurtu, który zmusza czytelnika i widza do wysiłku intelektualnego. Lekko zatem nie będzie, ale nie od razu ten Kraków zbudowano.

       Termin ten pojawił się w latach 50. XX w. Postmodernizm, czyli inaczej świat po modernizmie (Młodej Polsce) zakłada dekonstrukcję  (rozwarstwienie)  w zakresie fabuły, czasu, narracji i samego narratora. Dlaczego dekonstrukcję? Podobno wszystko już było, a i dawniejszy świat do odczytania był prostszy. Jacques Derrida to autor tej dekonstrukcji, która polega na nowym sposobie odczytania tekstu poprzez jego rozwarstwienie, a to ma służyć wielości możliwych interpretacji tego samego dzieła. Zatem obecnie należy wszystko zrewidować, osadzić w nowej rzeczywistości i na różnych poziomach przy jednoczesnym udziale czytelnika.  Ten, kto czyta powieść, zmuszony jest do udziału w tej grze intertekstualnej (a to po prostu badanie relacji między poszczególnymi tekstami), aby odczytać odniesienia do epoki, do stylu oraz rozszyfrować wszystkie metafory. Zastanówmy się razem, na czym to polega.

        W obecnym świecie  – wg francuskiego filozofa Delezue’a – świat nie ma jednego modelu prawdy, jednego kryterium odniesienia, więc przestrzeń budują rozmaite „kłącza”, czyli odgałęzienia, powiązania, rozłogi, zazębienia. Prowadzi to do wielości punktów tego samego widzenia jednego tematu. Dobrym przykładem rozumienia tego zjawiska niech będzie telewizja.

        „Cały wszechświat przychodzi, aby rozciągnąć się na domowym ekranie” – pisze fr. socjolog i filozof Jean Baudrillard w dziele pt. „Symulakry i symulacje” (symulakr to obraz będący czystą symulacją). Zauważył, że współczesność zamazuje rzeczywistość i jak reklama raz go upiększa, innym razem odbarwia. Najtrudniej odnaleźć się w tej symulacji jednostce, która gubi się w tym gąszczu sprzecznych idei, wiadomości, nakazów, ponieważ prezentowane materiały w masmediach są specjalnie wyselekcjonowane i dobrane pod pewnym kątem, np. szokowania. Zagęszczenie tych negatywnych zjawisk,  wydarzeń, które krzyżują się, powtarzają jak mantra, powoduje zniekształcenie obrazu świata. Przełączenie kanału nic nie da. Wszędzie symulacja, wybiórczość, zagęszczenie, bo jak pisał  U. Eco: „Nie wszystkie prawdy są dla wszystkich uszu”. A nam się wydaje, że oglądamy prawdziwy obraz świata.

       Współcześnie telewizor (laptop) stał się pełnoprawnym członkiem rodziny. Rozmawiamy, jemy z nim przy wspólnym stole, uważamy, że daje on niezależność. Nie chcemy widzieć, że to złudzenie. Nie zauważamy, że to sylakr, narzucono nam te obrazy, idee, poglądy i przekazano sądy wybranych osób. My poddaliśmy się temu formatowaniu, ponieważ szklany ekran ZWOLNIŁ NAS Z MYŚLENIA. To on wybiera.

       Michel Foucault w dziele pt. „Nadzorować i karać” użył Panoptykonu jako symbolu naszego nierzeczywistego świata. Panaptykon to budynek zaprojektowany w XVIII w. przez J. Benthana w formie wieży podzielony w taki sposób, że nadzorca i ci, co chcą, mogą podglądać innych. To współczesny symbol inwiligacji, gdzie rzesze podglądanych ma złudne poczucie niezależności, choć na dobrą sprawę odbici jesteśmy nawet w karoseriach własnych samochodów. Symulacja znana nam z reality show „Dwóch światów”, gdzie przez rodzaj wizjera podglądamy niby zwykłe życie, a tak naprawdę to sztuczną grę w udawanie. Podobnie było w „Big Brotherze”, gdzie dodatkowo tym kreowanym życiem kierował głos niewidzialnego Wielkiego Brata.

        M. Foucault w „Historii seksualności” pisze, że współcześnie nawet seksualność nie ma jak dawniej jednego znaczenia, nie kojarzy się z miłością i prokreacją.  Obecnie ma wiele „kłączy”, czyli nie jest jednorodna, ma różnorodne i rozmaite odniesienia. Owszem, ciągłe mówienie , pokazywanie seksualności spowodowało, że wzrosło przyzwolenie na publiczne wylewanie się seksu z mediów, czasopism, reklam przy jednoczesnym braku tego, czemu dawniej służył. Obecnie – zauważa Foucault – to bardziej sfera ekonomiczna, biznesowa, użyteczna, zachowawcza, kojarzona z władzą, polityką, pieniądzem. Kobiece ciała tkwią także w ramionach psychiatrów, seksuologów, psychologów, ekonomistów i funkcjonują w prawie kanonicznym, świeckim, demografii itp. A do tego musimy dorzucić jeszcze mroczną stronę seksualności, czyli ekstremalność, np. gwałt, porno, chore fantazje. Spróbujmy odnaleźć inne odczytania seksu, który niejedno ma imię.

        Porno stało się chic (ten), haec (ta), hoc (to). Zadomowiło się na stałe w filmach, telewizji, a nawet  w dziale fotografii. I nie jest to różowy świat lateksowych dziewcząt pociągniętych szminką w lubieżnych pozach. To świat wielkich pieniędzy wyciągnięty z kobiecych trzewiów i niezbyt przyjemna prawda o ciemnej wyobraźni człowieka. Soft erotyka to obecnie biznes, pieniądze i komercja. Oto możesz kupić sobie kafelki Misplaere  – zalotne oczy z rzęsami w sam raz do ubikacji, meble Philippone do salonu z erotycznymi elementami np. pośladków, bieliznę erotyczną Provocateur. Prawie elegancja. Ale w psychologii istnieje termin ‚fuga dysocjacyjna’, zjawisko polegające na oszukiwaniu siebie i swojego umysłu, aby uciec od niewygodnej prawdy o sobie. We własnej głowie kreujemy obraz nowej, lepszej tożsamości.

       Jeśli zechcesz, weź do ręki powieść Umberto Eco pt. „Imię róży”. Zobaczysz owe rozłogi, odnóża, wielowarstwowość i nawet zostaniesz  zachęcony do wspólnej gry i wspólnego rozwiązywania zagadek z przeszłości. W klasztornej bibliotece, która okazuje się prawdziwym labiryntem, a  nawet modelem wszechświata, rządzą określone prawa. Tych praw musi nauczyć się czytelnik, aby zrozumieć „poczucie prostej drogi, którego nie traci się, nawet kiedy ścieżka staje się kręta”. Intryga, zbrodnia, zabobony, miłość, a wszystko w klasztorze. Główny bohater kroczy różnymi wątkami teologicznymi, kryminalnymi, historycznymi i przenosi w różne czasy od średniowiecza po współczesność. Nie będzie łatwo poruszać się w tym labiryncie wszechświata, ale zagadkę rozwiążemy. Stoi bowiem za tym biedny, słaby człowiek targany emocjami, namiętnościami i nieumiejętnością radzenia sobie z samym sobą, więc wpada w trybiki, machiny, oplatające kłącza perzu, rozgałęzienia, bądź tworzy nowe ułudy na własny użytek.