Niech młodopolskie opary będą z tobą

       Rozsiadłam się niczym ta dama  z obrazu J. Vermeera van Delfta w tym modernizmie. Cóż, są tacy, którym muzykanci na okrągło grają tę samą melodię, przy czym już S. Wyspiański zauważył, że  „Listopad, to dla Polaków niebezpieczna pora.” Skoro nasz świat składa się nie tylko z realiów, ale i ze złudzeń, z hipotez, z nieograniczonej wyobraźni oraz duchowości, to w tym miesiącu musi być niebezpiecznie.

         Uważam, że sztuka przez „S” jest wówczas, gdy mruga do człowieka, porusza jakieś struny, coś zmienia, nasuwa skojarzenia, przestawia półki w głowie – i co tu ukrywać – pobudza te końcówki komórek nerwowych. Pytanie retoryczne K. Przerwy – Tetmajera uświadomiło mi zasadność przemyśleń: „Bezduszna, ciemna, bezmyślna ludzkości, / czym byś ty była, gdyby nie geniusze,”. Pomyślmy, gdzie bylibyśmy i jaką dysponowalibyśmy wrażliwością. Młodopolskie wyziewy niech będą z wami.

        „Was, bracia artyści, uczyć tego nie potrzeba: w tym sztuka nigdy nie zawodzi: odbiera duszę, daje „rolę”.  Hertenstein (W. Berent „Próchno”) wczuwa się w tę niepowtarzalną rolę: „Me uczucia, pragnienia, myśli, otoczenia mego tchnienie, powietrze, jakim oddychałem, wszystko to mówiło: czerp i chłoń z życia jak najwięcej i przetrawiaj to w sobie jak najgłębiej, aby siebie zwielokrotnić. Wnikaj w siebie, nurzaj się myślą nawet w namiętnościach, rzucaj się w otchłań nąjciemniejszych uczuć, ale dobądź z siebie wszystko.”

        Przyjrzyjmy się takiemu obrazkowi: dzika przepaść, w dole szum potoku, noc, a na brzegu ta samotna, zawieszona w próżni limba, której silny wiatr śpiewa hymn zagłady. Tu akurat patos hymnu uzasadniony: „Nie ona jedna toczy tę walkę bolesną:/ są ludzie i narody całe na przedwczesną / śmierć skazane, przez losów okrutne przekleństwo”  („Limba” – K. Przerwa – Tetmajer).

         Następny widok: pąsowa róża przytulona do zimnej skały, słychać siklawę, obok zwalone próchno górskiej limby (J.Kasprowicz: „Krzak dzikiej róży”) „Samotny, senny, zadumany, / Skronie do zimnej tuli ściany, / Jakby się lękał tchnienia burzy.” O czym myśli zalękniona? Realnie to o starości, chorobie i śmierci, a symbolicznie znaczy to słabość, kruchość i lęk urodzonych na rozdrożu. Oznacza też niepewność, czy aby znowu=znowu nie pojawi się jakiś Chochoł, który dysput niezmierną ilość i bezsensownych nie przysporzy, albo czy Złoty Róg nie zagra takim cytatem: „duza by juz mogli mieć, ino oni nie chcom chcieć.”

          Obrazek trzeci: moczary, trzęsawiska i rozłogi życiowe, a wśród nich pojawia się ona – Osmętnica załamująca ręce nad umęczeniem:  „w którą się kolwiek zwróci stronę, / wszędzie gościniec jej wygnańczy -„ (K. Przerwa – Tetmajer: „Na Anioł Pański”).

          Aktem  rozpaczy są również  „Zamyślenia” Tetmajera:  „Złamane skrzydła lecieć nie zdołają długo, /Myśl spada i pierś rani o głazów krawędzie, / I znów wlecze się, znacząc krwi czerwoną strugą / Ślady swej ziemskiej drogi – i tak zawsze będzie.”

        Po raz pierwszy nie upajamy się zapachem kwiatów, a ciałami odurzonymi  trupią wonią, krwią i nie my patrzymy na otchłań, tylko ona nas woła.  Wszechświat  B. Leśmiana rozpada się na cząstki bytów i wiele zaświatów. Jaźń się rozdwaja, cienie walą młotami w ten mur, za którym pustka, trwa taniec Świdrygi z Midrygą, a samopoczucie można mieć jako ten „koń dozgonnie ksobny”.

         Na pytanie, jakaż jest „przeciw włóczni złego twoja tarcza,” człowiecze z XXI wieku, odpowiedź jednoznaczną być nie może. T. Żeleński – Boy ujął  tę myśl swoiście:

• „Życie ludzkie na pozór to zwykły kawał, lecz on nie jest tak prosty, jak by się zdawał.”

         A na koniec końców nieszczęśliwi, zmęczeni, rozczarowani zanosimy modlitewny ton zażaleń: „I przyjdź królestwo twoje na ziemi, jak i w niebie, /  Nirwano” (K. Przerwa – Tetmajer: „Hymn do Nirwany”).  Życie okazuje się bogatsze od naszych o nim wyobrażeń. I powoduje Sandauerowskie „zwątpienie metodyczne”.  I lęk o własną egzystencję,  o los wartości, o bezsiłę uwikłanego w paradoksy.  Wszystko to wywołuje w człowieku garbienie się na samo wspomnienie swoich stanów świadomości. W tym widzę pośmiertny tryumf Młodej Polski i chichot tych dekadenckich oparów.         

           A teraz oddajmy głos Boyowi, niech przemówi i pocieszy:

„A jednak, państwo, zechciejcie mi wierzyć / Życie jest piękne, życie ma swój wdzięk; Umieć je cenić, to pierwsza zaleta / Nie żądać więcej, niż nam może dać”.

           Zauważmy w końcu, że te półtony  s z a r o ś c i   z a d u m a n i a   nie przepadają za ludźmi, którzy po przeczeniu nie używają tego przypadku wołacza. Odważmy się wreszcie napisać tego  e-maila do Koryntian, albowiem  „...czy to świat, czy życie, czy śmierć, czy to rzeczy teraźniejsze, czy przyszłe, wszystko jest nasze.”   Nikt nie może powiedzieć, że nie zaznał niepokoju, burz i nie był targany wichrami namiętności czy bólu. Jednakowoż zasię pamiętajmy o przebiegłości naszej, by wytracić słabość, drżenie i bojaźń, a uświęcić spokój, równowagę i wszystko, co szlachetne. Przeto upominam was, bracia mniejsi, abyście byli dobrego ducha i jednej myśli.

             Kto zasię innego zdania, a ma do tego prawo, niech się wyloguje i powiesi kartkę, jak to zrobił Wyspiański, gdy mieszkał na Krowoderskiej 79:  „Tu mieszka Stanisław Wyspiański i prosi, aby go nie odwiedzać.”