Rzecz o nożowniku, foluszniku, oprawcy, drabie i łagiewniku

Świat niektórych zawodów odejdzie w siną dal.

Imć Wachmistrz  napisał post o grzebieniarzach. Zaraz, zaraz, któż to taki, pomyślałam, zanim skojarzyłam z grzebieniem. Tekst uświadomił mi, że tak naprawdę dawne zawody różnią się od współczesnych, a niektóre odchodzą na naszych oczach. Przecież jeszcze nie tak dawno była repasatorka i do niej zanoszone były pończochy (kto je teraz kupuje?), kiedy pojawiło się oczko.  Był zegarmistrz, który naprawiał zegarki, mleczarz roznosił mleko, węglarz rozwoził węgiel, zdun stawiał piece, furman przewoził ludzi i rzeczy do domu, parasolnik naprawiał parasole, praczka pranie wyprała, pani z magla wyprasowała je magielnicą, a szewc naprawiał buty. Dlaczego dziś nie opłaca się naprawianie butów? Ależ opłaca, ale nie ceratowe i skajowe, a takie są w większości produkowane.

Kto był na krakowskich Plantach, czyli na splantowanym terenie nazywanym „zieloną kolią na szyi miasta” wie, że znajdują się tam tabliczki informujące o istniejących tu kiedyś basztach, które miały strzec i bronić miasto. Do każdej baszty przypisany był  cech rzemieślniczy, stąd pochodzą ich nazwy: Nożowników, Katowników, Grzebieniarzy, Przekupników, a baszt było 47.  Każda posiadała własną załogę złożoną z rzemieślników i co wieczór 20 strażników zwanych drabami, sprawdzało czujność wart  tych nożowników, oprawców, szłomników, szmuklerzy itp.

Jeśli współcześnie powiemy o kimś nożownik, nazwa źle się skojarzy, obraza i skrzypce zapewnione. Dawniej był to niezwykle dochodowy interes, bo noże zawsze były potrzebne, więc nożownicy należeli do elity majętnych i szanowanych ludzi. Oprawca z kolei zajmował się ściganiem złodziei i rabusiów, więc także był potrzebny, a nawet często, gdy złapał winnego, okazywano mu dozgonną wdzięczność.  Szłomnik trudnił się wyrobem hełmów (stąd nazwa Słomniki), szmuklerze (pasamonicy) wyrabiali pasy, galony, frędzle, taśmy z metalowymi nićmi, czyli to, co widzimy w pasmanterii.

Z czasem baszty stały się siedliskiem osób z marginesu społecznego, wszędzie widać było odpadki i nieczystości, dlatego baszty usunięto zamiast wyremontować, ale uważny spacerowicz Plant dostrzeże tabliczki informujące, gdzie były jakie baszty, a przy okazji poznamy dawne zawody obecne zresztą w nazwach ulic lub dzielnic. I tak na ul. Rusznikarskiej mieszkali rusznikarze, czyli osoby zajmujące się wyrobem i naprawą ręcznej broni palnej, na Garbarskiej garbarze zmiękczali i oczyszczali skóry, na Krupniczej krupnicy produkowali i i sprzedawali kasze, a w Łagiewnikach łagiewnicy zajmowali się wyrobem naczyń na wodę, a były to cebrzyki, balie, wiadra. W Dębnikach z kolei garbarze moczyli skóry z domieszką kory dębowej, czyli dębiono skóry, które pozostawiały na skórze czerwonawy odcień. Sukiennicy  z kolei zajmowali się przerobem wełny, wyrobem tkanin wełnianych oraz ich handlem.

Cyrulicy to prawie lekarze, zajmowali się  puszczaniem krwi, goleniem, kąpaniem, rwaniem zębów cęgami, czyszczeniem uszu, a także nieskomplikowanymi operacjami. Miechownicy produkowali i naprawiali miechy, kaletnicy produkowali wyroby ze skóry, iglarze robili igły, sadelnicy to wędliniarze i masarze, a barchannicy szyli wszechobecne barchanowe gacie, paśnicy wytwarzali pasy, z kolei kurdybanicy dekorowali, wytłaczali, barwili skóry na buty i te do obijania mebli. Kaletnicy zajmowali się szyciem skórzanych torebek, portmonetek, łaziebnicy pracowali w łaźniach miejskich, stelmach, wytwarzał wozy, kołodziej koła, gręplarz rozczesywał i czyścił wełnę. Ceklarze to miejscy porządkowi, coś w rodzaju Straży Miejskiej.

Teofil Prezbiter  napisał „Diversarum Artium Schedula”, czyli „Przewodnik po sztukach rozmaitych”. Wydawałoby się, że praca złotnika musiała być w tamtych czasach przyjemna i komfortowa.  Nic z tego, to praca w oparach rtęci, winno się pamiętać, aby „podczas mielenia i złocenia nie być na czczo”, ponieważ „przykry zapach rtęci stanowi wielkie niebezpieczeństwo dla pustego żołądka”. Sztuka  rzemieślnicza wymagała poświęceń, pracy po łokcie  w niebezpiecznych warunkach, bo kto wówczas miał szkolenie z BHP.

Do dzisiejszych czasów zachowały się jedynie: Baszta Pasamoników (inaczej Szmuklerzy, którzy zajmowali się wyrabianiem pasów, frędzli, taśm i innych wyrobów pasamonicznych, czyli pasmanteryjnych), Cieśli, Stolarzy i Brama – Baszta Floriańska. Jak wiemy, Bramę Floriańską ocalił  prof. F. Radwański, który  pisał o murach:  „Chronią one przed wiatrami wiejącymi pod Kościół Mariacki od Kleparza. Niedobre to wiatry, bo smrody i śmieci znosić będą, a także bezbożnie podwiewać spódnice Paniom, Matkom i Żonom”. Chwała mu za ocalenie, rajcy przychylili się do prośby, bo podwiewane spódnice matron w pobożnym mieście to byłby dopiero wstyd.

Tak się zastanawiam, jakiemu rzemieślnikowi dziś można postawić basztę i kogo postawić na straży miasta. Jakby nie patrzeć, wychodzi, że głównie Chinom, bo to oni w zasadzie produkują, a naszymi miastami władają wszechobecne super i hiper markety: Biedronka, Tesco, Lidl, Kaufland i Grupa Auchan SA. I to im przypadłby zaszczyt brylowania na basztach.