Popularny w Krakowie IKAC donosił

Z uwagi na cyrkumstancję (piękne słowo spopularyzowane przez Imć Wachmistrza, a oznaczające okoliczność, zdarzenie), iż miałam możliwość zobaczenia przedwojennej, pożółkłej strony Ilustrowanego Kuryera Codziennego, pragnę podzielić się swoimi spostrzeżeniami. Ta gazeta zwana powszechnie Ikacem (współcześni raczej mówiliby Ajkas) wydawana była w latach 1910 – 1939 w Krakowie.  Przyznaję, byłam pod wrażeniem, jako że te strony IKC mają wiele do zaoferowania swoim czytelnikom i zmuszają do porównań.

Weźmy taką patelnię. Czytam: „Kupię patelnię jednoroczną”,  znaczy ta po roku używania była  jeszcze dobra, bo współczesne po roku smażenia raczej nie nadają się do dalszego używania. Co jeszcze się kupowało? Oczywiście majątki ziemskie do 200 morgów z żywym i martwym inwentarzem, dwory małe i średniej wielkości, najchętniej w pobliżu stacji kolejowych, ogrody i sady z mieszkaniem, kozy, parcele… w okolicy Długiej, domy pod Krakowem (czyli… w Podgórzu, Bronowicach!).

Niewielu współczesnych znalazłoby pracę z ówczesnego ogłoszenia. A jakich pracowników poszukiwano? Starszego furmana (ciekawe, jakie CV napisałby młodszy furman), garderobianej, kapeluszników, czeladników krawieckich, kowali, panien służących, piernikarzy, komiwojażerów, destylatorów, ekonomów, buchalterów do sklepów bławatnych i korzennych, garbarzy.

W dziale „Kupię” również inny świat, bo kto chciałby dziś pudełka po paście?  Komu współcześnie potrzebne byłyby młockarnie, klozety pokojowe ( ?), paltota, rezerwuary na sznurek, szyny kolejowe, żelazne kominy, śrutowniki, omnibusy automobilowe, czy motory ropne.

Problemy zdrowotne też jakby inne, bo nie było tylu leków na wszystko jak dziś. Kupowało się miksturę z ziół na grypę (zob. J. Kurka „Grypa szaleje w Naprawie”), maści brunatne na świerzb i liszaje, grzebienie wyczesujące wszy, bandaże na przepukliny, francuskie pigułki na zatwardzenia, balsamy Trikglan na gruźlicę, czy czopki Warikol na hemoroidy.

31.08.1924  IKC donosił, że prasę całego świata obiegła z Vancouver wieść, że zauważono próby ze strony Marsa celem nawiązania kontaktu i łączności z naszą Ziemią. Cóż, dalej nawiązują, dalej łączą.

Jedynie dylematy językowe te same, co dawniej. Ówczesnym nie podobało się niemieckie słowo „ersatz”. Propozycje zastąpienia tego słowa polskim były następujące: zaprawka, przymustka, zastępka, wymiana, fałszywka i podwyrobek. Nie przyjęły się, więc ersatz do dziś ma się dobrze.

Wyobraźnia ówczesnych również urzeka:

„Dłoń jego była zimna, jak dłoń węża”,

„Nie mówi się: wykaz. Przystojniej mówić: „ewidencja”, aby było trudniej zgadnąć”, 

„Stał na przystanku tramwajowym i wypatrywał do pęknięcia powiek”, 

„Spoczynek może być przy drzwiach załatwiony”.

 Jeden z czytelników wspomina swoje miasto tak: „jak rok długi w godzinach rannych przez „lufciki” okienne opróżniano na ulice pewne naczynia. Coprawda wkrótce ulice były oczyszczane przez przebiegające z kwikiem „organy sanitarne”, tuczące się niestrawionemi resztkami uczty…”(Pis. oryg.) Zatem jakaś higiena na ulicach była, więc damy mogły trenami sukien spokojnie resztki odkurzać.

Biadolenie dotyczyło także „umężczyźniania postaci kobiecej” przez noszenie binokli, spodni, a kobieca  „fryzura staje się bardziej męską od tej, którą noszą mężczyźni”. Ikac donosił, że w 1926 roku 24,58 % nauczycieli ma wykształcenie niższe niż średnie, a 11,60 % ma „domowe wykształcenie”. Kto miał małą maturę, to był gość. Dentyści zachwalali korony, mostki papierowe, podobno bardzo mocne, a srebrne i złote na bogato i nie dla każdego. Jedno z ogłoszeń wiele mówi o dawnej szczerości bez współczesnego szemranego woalu: „100 zł  płacę za wyrobienie mi stałej posady”.

Ogłoszenia matrymonialne podobne do naszych, ale tym inszym językiem spisane. Panie szukały pracy zarządu domem u samotnych mężczyzn lub na plebanii, a kulturalne blondynki pragnęły dać szczęście zamożnemu panu. Panowie również pragnęli poznać panny lub wdowy posiadające pewną gotówkę w kieszeni lub będące właścicielkami przedsiębiorstw, folwarków. Jeden młody i przystojny dodaje, że może być wdowa „nawet z nierażącym kalectwem”, byle miała pieniądze. Podoba mi się oszczędność i praktyczność ówczesnych, którzy swoje krawaty czyścili i odświeżali, a zaplamionych nie wyrzucali do śmietnika, by kupić nowe.

Po latach ktoś zechce wybrać ciekawostki i z naszych gazet z początku XXI wieku. Strach pomyśleć, bo rewelacji cała moc, ale wycinki te zapewnią z całą pewnością śmiech i zabawę przyszłym pokoleniom.