I Polacy byli uchodźcami

Współczesny  dziennikarz zainteresowany jest kto z kim i dlaczego, czyli plotkami, sensacjami oraz upublicznianiem głupoty i prawdę powiedziawszy w najgorszych chwilach nikt nie śnił, że w XXI wieku będzie czytał takie tony badziewia i paździerzu. (Zastanowić się należy, czy moralne jest płacenie za wierszówkę o wypadającym biuście celebrytki). Nasze prawie dziennikarstwo leży w rowie przykryte politycznym jadem. Rzadko zdarza się czytać  sensowne artykuły, dlatego niewiele wiemy na temat polskiego uchodźstwa i  exodusu naszych krajan.

Polacy powinni mieć świadomość, że w przeszłości korzystali z gościnności innych państw (m.in. Liga Narodów powstała w Szwajcarii, Legiony Polskie  we Francji, obozy polityczne po powstaniach (styczniowym i listopadowym) we Francji, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, nawet hymn Polski powstał poza granicami), a w  czasie II wojny światowej już w pierwszych tygodniach na Węgrzech znalazło się 140 tys. uchodźców.

Z nieludzkiej ziemi Związku Sowieckiego na irańską ziemię przerzucono 116 tys. Polaków, w tym ok. 18 tys. dzieci.  Na terenie Iranu polskich cywilów rozlokowano w obozach dla uchodźców w Teheranie, Ahwazie i Meszhedzie. Tworzono liczne placówki opiekuńcze, budowano też specjalne „polskie” osiedla. Szczególnie w Isfahanie, gdzie schronienie znalazły, jak wspomina jedno z nich, czyli  „głównie „zawszonych, wynędzniałych sierot”. Na początku 1943 roku Isfahan zamieszkiwało już ok. 2,6 tys. Polaków. Otoczono ich m.in. opieką lekarską oraz zapewniono dostęp do oświaty i kultury. „Nikt nie zakazywał tu kultywowania wiary, obchodzenia świąt, wyrzeczenia się własnej tradycji” – podkreśla jedna z zawszonych.

„Z tamtego okresu pamiętam tylko zimno, poniewierkę, strach i głód –  wspomina pani Stefania – Nie może pani sobie wyobrazić tego głodu.  Nikt, kto tego nie przeżył, nie zrozumie… Jedliśmy jakieś korzonki, które zbieraliśmy w stepie. Gdy raz dano nam groch, do dziś pamiętam jego wspaniały smak”. Gdy wspominają tamten czas poniewierki, zanim trafili do obozów, to dziś jeszcze odczuwają ssanie w żołądku z powodu wspomnienia głodu.

Indie stały się drugą ojczyzną dla ok. 10 tys. naszych rodaków. Maharadża Jam sahib Digvijaysinhji szczególną troską otoczył polskie dzieci. Blisko jego letniej rezydencji stworzono sierociniec dla najmłodszych Polaków. Ale polskim uchodźcom pomagano także w innych zakątkach Indii.  W stolicy Delhi istniał  Komitet Pomocy Dzieciom Polskim oraz funkcjonowało polskie osiedle w Valivade – osiadło tam ok. 5 tys. osób. Inne miejsca przyjazne Polakom mieściły się m.in. w Karachi i Malir, nasi rodacy przebywali też w górskim sanatorium w Panchgani, tam leczyli się z gruźlicy. (Bollywood kręci film pod roboczym tytułem „Mała Polska w Kathiawar”, powstaje po polsku i w języku hindi).

Polskich cywilów przyjmował również Meksyk. Z miejscowymi władzami ustalono, że przyjmie nawet 28 tys. polskich uchodźców.
Pierwszy transport Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego ruszył w maju 1943 roku. Kilkaset osób dopłynęło na pokładzie amerykańskiego transportowca do Australii i Nowej Zelandii, stamtąd zaś skierowano się w stronę kontynentu amerykańskiego. Do końca roku w Santa Rosa przebywało ponad 1,4 tys. rodaków.

Jesienią 1944 roku ponad siedemset dzieci oraz stu ich opiekunów stanęło w Wellington w Nowej Zelandii, a potem oddano im specjalny obóz w Pahiatua. „Po przyjeździe podano nam pierwszy w Nowej Zelandii posiłek. Byłam oszołomiona taką ilością jedzenia, bo do niedawna pamiętałam nieustający głód – wspomina Irena Ogonowska-Coates.   Potwierdza ten fakt J.  Zawada: „W Nowej Zelandii odżyliśmy, rząd traktował nas tak, jak swoje własne dzieci, mieliśmy szansę na normalne życie. Jego wychowankowie nazwali Pahiatua „małą Polską” i utworzyli z czasem w Wellington  nowozelandzką polonię. Chociaż część wyszła za Kiwi, jak nazywają siebie Nowozelandczycy, to starają się pamiętać, skąd ich korzenie. Ich wnuki będą już tylko Kiwi, więc tylko historia pozostanie spisana na pożółkłych kartach starych metryk.

W czasie wojny około trzynaście tysięcy Polaków przyjęła Portugalia, chociaż władze wiele ryzykowały, bowiem musiały się liczyć z niemiecką agresją, a mimo to otworzyli granice dla ‚obcych’.   Polaków rozmieszczono w różnych miejscowościach, a ci, którzy otrzymali wizy, mogli zamieszkać w Lizbonie, skąd wysyłano również do kraju paczki żywnościowe, wiadomo, jaki głód panował w kraju objętym działaniami wojennymi.

Uchodźcy z Polski trafili również na Czarny Ląd latem 1941 roku. Przebywali wcześniej na Cyprze, gdzie trafili z Rumunii, dokąd masowo przedzierali się Polacy po wybuchu wojny. Jednym z ostatnich przystanków był portugalski Mozambik, skąd z kolei wyruszono w drogę do Rodezji (obecnie Zambia). W stołecznej Lusace, Fort Jameston czy Livingstone zamieszkało ogółem ponad 400 Polaków.

Innym kierunkiem ewakuacji naszych rodaków była Południowa Afryka. Łącznie podczas wojny przebywało na jej terenie nawet 12 tys. wojskowych. Polskie placówki dyplomatyczne były w Afryce Wschodniej m. in. Kenii, Ugandzie i Tanganice. Późnym latem 1942 roku zaczęli przybywać tam pierwsi cywilni uchodźcy.

Do jesieni 1942 roku z Iranu do Afryki przypłynęło ponad 11 tys. Polaków, głównie kobiety i dzieci. Na Na miejscu także tworzono sierocińce, do potrzeb najmłodszych adaptowano istniejące obozy wojskowe. Łącznie pod koniec 1944 roku w Afryce przebywało ponad 18 tys. naszych rodaków. Dobrze zorganizowane było również duże osiedle w ugandyjskiej miejscowości Koja. Jedna z jego mieszkanek – wówczas kilkuletnia dziewczynka – tak po latach wspominała pierwsze dni w osiedlu nad Jeziorem Wiktorii: „Moje pierwsze niezatarte wrażenia to wysiadanie z ciężarówek z nędznymi bagażami, kiedy oczom naszym ukazała się dzika panorama: w oddali zielona, tajemnicza dżungla, jezioro, jakieś pagórki i nic ze znajomej cywilizacji. Wśród wysokiej trawy stały naprędce zlepione z trzciny i gliny, nieotynkowane, słomą kryte domki dla nas przeznaczone”. Przybysze wkrótce uporządkowali osiedle, zaczęto uprawiać ogródki, powstały warsztaty, standard życia poprawiał się z każdym miesiącem.  U schyłku życia E. S. Sapieha wspominał: „Byłem wolny jak ptak. W Afryce znalazłem swój raj na ziemi”.

Po wybuchu wojny do Danii dotarła niewielka grupa migrantów z Polski. W 1940 roku ok. 1000 Polaków uzyskało obywatelstwo duńskie. Pod koniec wojny napłynęło jeszcze kilkuset uciekinierów z Pomorza, Prus i Śląska oraz ewakuowani więźniowie obozu koncentracyjnego w Stutthof. Na Jutlandię w 1945 roku przybył także statek z kilkuset polskimi żołnierzami wziętymi do niewoli niemieckiej podczas kampanii wrześniowej.

W chwili zakończenia wojny w Norwegii przebywało ok. 21 tysięcy Polaków, z czego 12,4 tysiąca stanowili polscy żołnierze z kampanii wrześniowej umieszczeni w ok. 110 obozach.

W Egipcie w Kairze mieściło się dowództwo Polskich Sił Zbrojnych na Bliskim Wschodzie. Znajdowały się tutaj Delegatury Rządu, ośrodki szkolenia cichociemnych, oddziały polskich organizacji społecznych. W Aleksandrii działał polski szpital wojskowy.

Oczywiście to tylko mały wycinek uchodźczego exodusu i tułaczego losu. Była jeszcze Francja, Kanada, a nawet Brazylia… Świat rozumiał sytuację Polaków.

Trzeba powiedzieć, że wielu Polaków zasymilowało się w różnych krajach i nie wróciło, część znalazło nowe rodziny, więc naturalnie wsiąkły w klimat, wielu jednak pamięta, skąd ich ród, zatem tworzą prężnie działające polonijne skupiska i przybliżają wiadomości o Polsce. Otoczeni przez życzliwych ludzi, teraz z wdzięcznością wspominają ciepłe ręce, które pozwoliły im przeżyć. Po latach mówią wprost: „Trudno mi było uwierzyć, że obcy ludzie mogą być tak mili. Myślę, że to przywróciło moją wiarę w ludzi.”

(Notka powstała m.in. na podstawie  linku Małgosi podesłanego w komentarzu do postu o Pahiatui –

http://natemat.pl/148383,my-tez-bylismy-uchodzcami-w-czasie-ii-wojny-swiatowej-przyjmowali-nas-na-calym-swiecie