Coś ty uczynił ludziom?

Belief in ghosts.

Pocztówka z „Dziadów” w reżyserii S. Wyspiańskiego, 1901 rok / Źródło: Polona.pl / J. Sebald (https://tvn24.pl)

Coś ty uczynił ludziom, Mickiewiczu

Norwid zadał to pytanie nie tylko sobie, jakby przewidział, że przyszłe pokolenia również będą mieć z wieszczem kłopot. I to nie jeden, a kilka. Obiegowa opinia głosi, że z reguły ludzie rodzą się rozsądni, uwielbiają wiersze, ale potem idą do szkoły i tam mu ideologicznie namieszają tak, że kaganek oświaty przygasa, a krużganek z kolei klinuje się na sztandarowych „Dziadach”.

Słowiańskie demony

Otóż dawniej ludzi nawiedzały upiory, strzygonie, płanetnicy, wąpierze, zmory, czyli zmarli. Żywe trupy zsyłały zarazy, kusiły i namawiały do złego. Ludzie nie byli niczemu winni, to strzygonie sprowadzały ich na złą drogę, księży na manowce, a młodzież grzesznymi uczynkami brukowała piekło. Kiedy deszcze padały, kury nie niosły, dziecko urodziło się wdowie, wiadomo, sprawił to jakiś płanetnik. W podkrakowskich Toniach chłop Hadramacha to nawet pobił się ze strzygoniem, a w końcu poczęstował kiełbasą. Strzygoniowi nic, a chłop po kiełbasie ledwo przeżył. W Bronowicach Wielkich również grasował strzygoń, ale zamiast chłeptać krew, zadowalał się gorzałką. We wsi Przewóz (dziś Podgórze) ludzie wykoncypowali sobie, że długotrwałe deszcze zaczęły się wraz ze sprowadzeniem wieszcza A. Mickiewicza na Wawel. „Był jakowymś płanetnikiem, co chmury sprowadził”, „miał w sobie złego ducha”, bo „pono wiersami godoł”. Nocami wychodził z sarkofagu, by nękać krakowian. S. Udziela w krakowskim „Czasie” (1899r.) przeprowadził rozmowę z wójtową i tynieckim chłopem, którzy potwierdzili, że poeta A. Mickiewicz winien jest powodzi. Nic dziwnego, że potem reżyser Dejmek miał kłopoty z „Dziadami”, a 122 lata później kurator oświaty odradza pójście na spektakl Mickiewicza. Strzygoń zadziałał, jak niegdyś, kiedy wójtowa nie widziała, a mówiła (z ideologicznym przesłaniem). Zatem myli się ten, kto myśli, że wiara w upiory umarła, gdy niedźwiedź wyszedł z matecznika.

A strzygoń ci z tobą ciemna oświato

Tylko co zrobić, gdy człowiek nie może przystosować się do absurdu na tym padole łez? I gdy „Przybywa bałwanów / po kolejnych zimach, / aż trudno uwierzyć, / że złagodniał klimat” (J. Sipkowski).